બળ મૃત્યુ

મહીસાગર જિલ્લાનું વીરપુર તાલુકાનું બાર ગામ, વડવાઓ પાસે જમીન અોછી અને તેમાંય પેઢી દર પેઢી ભાગ પડતા અંતે જમીન વિહોણા બનેલા મહેરા જ્ઞાતિના ૬૦ જેટલા પરિવારો એક ફળિયામાં રહે, ભાઈઓ નાના મોટા નોકરી ધંધા કરે અને બહેનો આસપાસના જંગલોમાંથી લાકડા લાવી પરિવારનું ગુજરાન ચલાવે; તોય સમયાંતરે પૈસાની અછત સર્જાય. આ આર્થિક સમસ્યાના સમાધાન માટે બેહનોને અગરબત્તી બનાવટની તાલીમ આપવાનું અમે નક્કી કર્યું. ઉત્સાહી બહેનો સાથે કામ કરવાનો મને વિશેષ આનંદ હતો. મોટા ભાગની બહેનોને પહેલા દિવસથી જ અગરબત્તી બનાવવામાં ફાવટ આવી ગઈ, પરંતુ ૪૨ વર્ષીય ઝીણી બેનને અગરબત્તી બનાવવામાં જરાય રસ નહી. બીજી બહેનોની ૧૦ અગરબત્તી બને ત્યારે  ઝીણી બેનની ૧ બને, અને તેય જેવી તેવી.  એકાદ કલાક રસપ્રદ રીતે કામ કરવાનો વ્યર્થ પ્રયત્ન કર્યા બાદ ઝીણી બેન કંટાળ્યા, અને તેમનો એ કંટાળો એક સુંદર મઝાના ગીત સ્વરૂપે પ્રસ્તુત થયો. " અમે બાર ગામની બહેનો અગરબત્તી બનાવતી રે લોલ...." બીજી બધી બહેનો સંભાળે પણ સુર ના પુરાવે, ને તોય ઝીણી બેન એટલાજ ઉત્સાહથી ગાય. લોકગીતો વિશે ઘણું સાંભળ્યું હતું પરંતુ આજે મારી નઝર સમક્ષ એક લોક ગીતનું સર્જન થઈ રહ્યું હતું, આ જોઈ મારો પ્રોફેસરનો આત્મા જાગી ઉઠ્યો એને એ ગીતનું ડોક્યુમેન્ટ કરવાનું નક્કી કર્યું. હું એકમાત્ર પ્રેક્ષક બની ઝીણી બેનને સાંભળતો હતો તેની જાણ થતાં જ ઝીણી બને ગાવાનું બંધ કર્યું. મારી વિનંતીને માન આપીને તેમને ફરીથી ગાવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ શબ્દો ગોઠવાયા જ નહીં, અને એ અલ્પ ક્ષણોનો વૈભવ અસ્ત પામ્યો. "સાહેબ આવું તો એ રોજ કરે છે" પાસે બેઠેલી એક બહેને મને ટકોર કરતા કહ્યું. એવું નહોતું કે ગામના લોકોને ઝીણી બેનની કાળા ની કોઈ કદર ન્હોતી. આ કળાને લઈને ઝીણી બેનનું ગામમાં વિશેષ માન હતું.પરંતુ તેમની માટે આ એક સહજ પ્રક્રિયાનો ભાગ હતો. બીજી બધી બહેનો અગરબત્તી બનાવવાની કળા થકી આર્થિક લાભ મેળવશે; જ્યારે ઝીણી બેનની ત્વરિત ગીત બનાવવાની કળા જે અમૂલ્ય છે, પણ તેનું કોઈ આર્થિક મૂલ્ય નથી તેનો વસવસો કેટલીક બહેનોએ અભિવ્યક્ત કર્યો, અને ઝીણી બેન ફરીથી અગરબત્તી બનાવવાના નીરસ કામમાં રસ તરબોળ થવાના પ્રયત્નમાં મશગુલ બન્યા.  પ્રત્યેક વસ્તુનું બજાર શોધતા અને દરેક વસ્તુ અને સેવાનું આર્થિક મૂલ્ય નક્કી કરતા સમાજમાં ઝીણી બેનની કાળાં નું બળમૃત્યું (બાળ પૂર્વક મૃત્યુ) થતું હું મુક પ્રેક્ષક બનીને જોતો રહ્યો. - ધ્રુદીપ ઠક્કર

ઇવેન્ટ મેનેજમેન્ટમાં ૧૦૦/૧૦૦. દેશ ચલાવવામાં ૦/૧૦૦.

ચૂંટણી જીતવી અને દેશ ચલાવવો બંને અલગ બાબત છે. પતંગ ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા લોકોની પીડાને આજે સમજી શકે એવું સરકારમાં કોઈ નથી. સરકારને ખેડૂતો સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી, મજૂરો સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી, સામાન્ય માણસ સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી, ગરીબો સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી સરકારને માત્ર ને માત્ર લેવાદેવા છે મોટા ઉદ્યોગપતિ સાથે કારણ કે ચૂંટણી સમયે આ મોટા ઉદ્યોગપતિઓ છે જે તેમને ફંડ આપશે અને તે ફંડનો ઉપયોગ કરીને સામાન્ય જનતાને ગુમરાહ કરવાના અવનવા રસ્તા અપનાવવામાં આવશે. 

જે રીતે બિહારમાં ચૂંટણી થઈ અને આખા દેશમાં જે રીતે ચૂંટણી સભાઓ થઈ રહી છે તે જોઈને કોરોના ને લઈને બધું નોર્મલ થઈ ગયું છે તેવો આભાસ લોકોને કરાવવામાં આવ્યો, પ્રધાનમંત્રી પોતે જાહેરમાં માસ્ક પહેરવાની ચોખ્ખી ના પાડે છે. જાહેર જનતાને માસ્કના નામે લૂંટવા પૂરતું કોરોનાનું અસ્તિત્વ હશે તેમ માનીને બધા નોકરી ધંધે લાગી ગયા. ગામોમાં ઘરે ઘરે પતંગ બનાવવાનું શરૂ થઈ ગયું, વેચાણ પણ શરૂ થઈ ગયું. હવે આ પતંગ નો વ્યવસાય કેવી રીતે ચાલે છે તેનું તમને એક ઉદાહરણ આપું. મોટા વેપારીઓ દ્વારા કાચોમાલ ગામમાં આપવામાં આવે અને બહેનો લય(ગુંદર) નો ઉપયોગ કરીને પતંગ બનાવતા હોય છે. 20 થી 50 પતંગ બનાવે ત્યારે એક રૂપિયો મળતો હોય છે. આ હદે શોષણ થતું હોવા છતાં અન્ય કોઈ રોજગારીનો વિકલ્પ ન હોવાથી ઘણા પરિવારો આ વ્યવસાય સાથે જોડાયેલા હોય છે. આ મોટા વેપારીઓ મોટેભાગે ભાજપ કોંગ્રેસ સાથે જોડાયેલા અને કોઈ પદ પર કાર્યરત નેતાઓ હોય છે અથવા તેમના સગા સંબંધી મોટાભાગે હોય છે. આટલું શોષણ થયું હોવા છતાં તેમને પેમેન્ટ ઉત્તરાયણ પછી મળતું હોય છે, માલ વેચાઈ જાય અને વેપારી પોતાનો પ્રોફિટ કાઢી લે પછી. હવે પરિસ્થિતિ એવી છે કે પરિવારોએ મહેનત કરીને અઢળક પતંગ બનાવી છે અને તેમના નીકળતાં હજાર-બે હજાર રૂપિયા પણ હવે તેમને નહીં મળે. બીજું કે આ વખતે બનેલો સ્ટોક આવતા વર્ષે કાઢવામાં આવશે માટે આવતા વર્ષે પણ રોજગારી નહીં મળે. સરકારનો સ્વાસ્થ્ય સંબંધી નિર્ણય સ્વીકાર કરવો જ રહ્યો, આ નિર્ણય ખોટો છે એવું અમે માનતા નથી જ પરંતુ આ નિર્ણય વહેલો લેવાની જરૂર હતી. અત્યારથીજ ઉતરાયણ ની સાથે સાથે હોળી ધુળેટી પણ નહીં ઉજવાય તેની પણ જાહેરાત કરી દેવી જોઈએ જેથી ગામના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા પરિવારનું શોષણ ન થાય અને રાષ્ટ્રીય સંપત્તિ આપણા કુદરતી સંસાધનોનો પણ બગાડ ન થાય. પરંતુ સરકારનો દરેક નિર્ણય છેલ્લી ઘડીએ લેવામાં આવે છે અને તેને કારણે વેપારીઓથી લઈને મજૂરોની હાલત દયનીય બની જાય છે. આપણી મહેનત મજૂરી ના રોજ ના કરોડો રૂપિયા મહત્વના નેતાની સિક્યોરિટી, પગાર ભથ્થા, હેલિકોપ્ટર ચાર્ટર પ્લેનમાં ફરવાના ખર્ચા વગેરે પાછળ કરવામાં આવે છે અને તેમની પાસે એક જ અપેક્ષા હોય છે યોગ્ય નિર્ણય લેવાની. પરંતુ સરકાર ઉદ્યોગપતિના નોકરિયાત હોય તે રીતે પોતાની ભૂમિકા ભજવી રહી છે સામાન્ય માણસની તેમને કોઈ જ ફિકર નથી. પતંગ વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા પરિવારો અને નાના વેપારીઓ સાથે યોગ્ય સમયે નિર્ણય ન લેવાને કારણે જે આર્થિક નુકસાન થશે તેની માટે જવાબદાર કોણ ? ડીજે વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા લોકો આત્મહત્યા કરી રહ્યા છે તે માટે જવાબદાર કોણ ? સીઝનલ ધંધો કરતાં વેપારીઓ પોતાના ગોડાઉન માં સીઝનલ માલ ભારતા હોય છે. હવે પતંગ થી ગોડાઉન ભરાયેલું છે. વેચાણ થવાની કોઈ શક્યતા નથી દેખાતી નુકસાન ખાઈને પણ સસ્તામાં માલ કાઢી નાખવો પડશે કારણકે ગોડાઉન ખાલી થાય તો બાકીના સીઝનલ ધંધો થઈ શકશે. સરકારના એક વિલંબિત નિર્ણયથી પતંગ બનાવવાના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા લાખો લોકોને પગાર નહીં મળે અને પતંગ નો સંગ્રહ કરતા વેપારીઓને ભારે નુક્સાન સહન કરવું પડશે. 

Image courtesy : Experience Ahmedabad.

हमारा स्कूलिंग, फैक्टरी स्कूलिंग

आज भारत में भारतीय संस्कृति की बड़ी-बड़ी बातें की जाती है, रामराज्य की जोर शोर से बात होती है लेकीन रामराज्य की स्कूलिंग व्यवस्था पर कोई बात नहीं करता। वो एक जिज्ञासा के आधार पर खड़ी की हुई प्रोजेक्ट बेस्ड लर्निंग सिस्टम थी। 

रामजी जब जंगल से जा रहे थे तब उन्होंने अपने गुरु से प्रश्न पूछा कि यह तारा कौन सा है और इसका जवाब देते देते गुरुजी ने उन्हें सारे नक्षत्रों का ज्ञान दे दिया। फिर उन्होंने किसी वनस्पति के बारे में पूछा तो वनस्पति शास्त्र सिखा दिया। अपने आप में वह एक बहुत ही बेहतरीन व्यवस्था थी। 

आज की शिक्षा व्यवस्था की शुरुआत लॉर्ड मेकॉले ने की थी और उनका मकसद भारत में अंग्रेजों के काम आ सके ऐसे मजदूर पैदा करना था। अफसोस की बात यह है कि आज भी हम इस फैक्ट्री स्कूलिंग को गले से लगाए हैं। यहां पर जिज्ञासा से भरा हुआ बच्चा जाता है और उसकी सृजनात्मकता उसकी जिज्ञासा उसकी काबिलियत उसका बचपन उसका ज्ञान निचोड़ कर निकाल दिया जाता है और फैक्ट्री में से बाहर निकलता है एक पृथ्वी विनाशक जो पृथ्वी का संतुलन बिगड़ने में अपना सहयोग देता है। 

एक ऐसा एजुकेटेड इडियट बाहर निकलता है जो कभी सवाल नहीं करता, जिसमें कोई जिज्ञासा नहीं होती, इसका एक ही मकसद होता है और वह है किसी भी तरीके से किसी भी हाल में जितना हो सके उतना ज्यादा पैसा कमाना। यह पैसे कहां से आता है ? क्यों आता है ?  किस तरीके से यह अर्थव्यवस्था चलाई जा रही है ?  क्यों चलाई जा रही है ? कौन इसे चला रहा है? कब से चली आ रही है ? ऐसे कोई सवाल इसे नहीं होते। 

वह पैसा जो इंसानों के लिए बना हुआ था आज वह उसका गुलाम बना हुआ है आने वाली पीढ़ी हम पर हंसेगी कि मेरे दादाजी ऐसे पागल थे जो कागज के टुकड़ों के लिए पृथ्वी का विनाश करने के लिए निकले थे। 

जिस भी चित्रकार ने यह चित्र बनाया है उससे मेरा सौ सौ सलाम है। मैंने जानने का प्रयास किया लेकिन मुझे कहीं पर भी नाम नहीं मिला आप में से किसी को पता हो तो कमेंट में सजा जरूर कीजिएगा।

રિયલ એસ્ટેટમાં રોકાણ મૂર્ખામી નો સોદો.

મારે એક મિત્રોએ વડોદરામાં એક ફ્લેટ લીધો હતો રોકાણ કરવા માટે. આજથી ૫ વર્ષ પહેલા તે ફ્લેટ 27 લાખમાં પડ્યો હતો. પાંચ વર્ષમાં તેનો એરીયા સરસ ડેવલોપ થઈ ગયો પરંતુ તેનો ફ્લેટ વેચાતો જ નથી. તેના ફ્લેટ થી બે કિલોમીટર દૂર બીજા નવા ફ્લેટો બની રહ્યા છે જેની કિંમત 20 લાખની આસપાસ છે. જેમ-જેમ વર્ષો વધતા જશે તેમ તેમ ફ્લેટની કિંમત ઘટતી જશે. હવે 27 લાખમાં લીધેલો ફ્લેટ 27 લાખ કરતાં ઓછાંમાં કાઢી શકાય નહીં અને આસપાસ જે નવા ફ્લેટ બની રહ્યા છે તેની કિંમત 27 લાખ કરતા ઓછી થઈ રહી છે. આમ પાંચ વર્ષે રિટર્ન તો દૂર રહ્યું મૂળ મૂડી પર નીકળતી નથી. 

બિલ્ડરો એન કેન પ્રકારે લોભ લાલચ આપીને ફ્લેટ વેચતા હોય છે. કેટલાય બિલ્ડર એવા જોયા છે કે જે છેલ્લા સાત વર્ષથી એક જ પ્રોજેક્ટ લઇને બેઠા છે અને છતાં પણ 50% ફલેટ પણ વેચાય નથી. એવા કેટલાક કિસ્સાઓ જોવા મળ્યા છે જેમાં દસ વર્ષથી લોકો રૂપિયા આપીને બેઠા છે પરંતુ બિલ્ડરે હજી સુધી તેમને ફ્લેટ આપ્યો જ નથી. 

વડોદરામાં એક બહુ જ મોટો મોલ બન્યો છે. કંપની પણ બહુ મોટી પરંતુ હજી પણ દુકાન વેચાતી તો નથી જ. આ ઉપરાંત વડોદરાના સૌથી પોશ એરિયા ગણાતા અલકાપુરીમાં પણ એક મોલ એવો છે જ્યાં 50% દુકાનો આજે પણ ખાલી છે. 

2027-28 સુધી પરિસ્થિતિમાં કોઇ મોટો ફરક આવે તેવું દેખાતું નથી. ખરેખર માર્કેટ વેલ્યુ કરતાં ત્રણથી ચાર ગણો ભાવ વધારે રાખવાનું નક્કી કર્યું છે જેથી 50% મકાનો ખાલી રહે તો પણ ખોટ ના જાય. હાલમાં જે બિલ્ડર દ્વારા ભાવ ચાલી રહ્યો છે તે તદ્દન ખોટો છે ભવિષ્યમાં પસ્તાવાનો વારો આવશે.